Ernst Toller

Ernst Toller z Szamocina; życie i twórczość

Ernst Toller urodził się 1 grudnia 1893 r. w Szamocinie, wtedy w Królestwie Pruskim prowincji Pozen w okręgu regencyjnym Bromberg w powiecie Kolmar. Jego matka Charlotta, zwana Idą, z domu Cohn urodziła się w 1856 roku, od kilku pokoleń szamocinianka, wyszła za mąż za ojca Mendla Tollera, zwanego Maxem, urodzonego w 1856 roku w Tucholi. Małżeństwo zawarli w 1885 roku w Szamocinie.

Ernst miał starsze rodzeństwo, brata Heinricha i siostrę Hertę. Tollerowie należeli do wspólnoty żydowskiej, zajmowali się handlem artykułami mieszanymi, posiadali także ziemię uprawną. Spowinowaceni z Cohnami należeli do kupieckiej elity Szamocina, byli właścicielami m.in. spichlerza i budynków w centrum miasta.

Edukację w szamocińskiej prywatnej szkole wyższej dla chłopców z rodzin niemieckojęzycznych Ernst rozpoczął w roku 1900, ale niestety pięć lat później ciężko zachorował, musiał przejść operację, co stało się powodem rocznej przerwy w nauce. W 1906 Ernst wyjechał do Bydgoszczy, by kontynuować naukę w gimnazjum. Mieszkał na pensji i należał do szkolnego zespołu teatralnego, a po kilku występach w szkolnych przedstawieniach zapragnął zostać aktorem. Podjął też pierwsze próby literackie, pisał wiersze i dramaty, które wysyłał do miejscowego teatru oraz publikował artykuły w miejscowej gazecie.

W 1911 rokuumarł Mendel Toller, tak więc rodzinne interesy, prowadzenie hotelu i sklepu z towarami kolonialnymi, zmuszona była przejąć jego żona. Charlotte Toller pomagała także starszemu bratu Ernsta w handlu zbożem. Dwa lata później Ernst ukończył gimnazjum i wyjechał do Francji, by studiować w Grenoble prawo i administrację na wydziale dla obcokrajowców. Niestety w 1914 roku wybucha pierwsza wojna światowa i student Toller wiedziony patriotycznym uniesieniem, już 9 sierpnia zgłosił się jako ochotnik do wojska. Służył w 1 Bawarskim Regimencie Artylerii Pieszej stacjonującym w Monachium. Tymczasem firma Tollerów zaczyna zaopatrywać w ziemniaki miasto Bochum, w związku z czym tamtejsi urzędnicy wizytują Szamocin.

Do marca 1915 roku artylerzysta Ernst Toller odbywał szkolenia i stacjonował na tyłach, w okolicy twierdzy Germersheim nad Renem, a potem w rejonie Strasburga. Ta sytuacja tak bardzo go stresowała, że w marcu zgłosił się ochotnika na front i ponad rok spędził pod Verdun częściowo na pierwszej linii. Tam też został odznaczony za odwagę i otrzymał awans na stopień podoficera.

W okopach pisał rzeczowe i pozbawione patriotyzmu wiersze tzw. wojenne. W maju 1916 roku został ranny, przebywał w szpitalu polowym w Strasburgu, potem w sanatorium w Ebenhausen w dolinie Isery i w regimentowej kompanii rekonwalescentów w Moguncji. Przeszedł załamanie fizyczne i psychiczne i wtedy właśnie skrystalizowały się jego poglądy, do końca życia Ernst Toller będzie walczącym pacyfistą. W 1917 roku, jako niezdatny do służby, został urlopowany na studia. W styczniu zapisał się na wydział prawa i filozofii Uniwersytetu Monachijskiego. Wkrótce stał się też uczestnikiem kręgu skupionego wokół profesora teatru Artura Heinricha Kutschera i poznał Rainera Marię Rilkego i Tomasza Manna. Rozpoczął też pracę nad pierwszym swoim dramatem, zatytułowanym Przemiana (Die Wandlung).

Stał się aktywnym uczestnikiem uniwersyteckiego życia, wziął udział w konferencji na zamku Lauenstein w Turyngii, gdzie poznał głośnego wydawcę Eugena Diederichsa i wybitnego ekonomistę, filozofa i socjologa Maxa Webera, który zaprosił go na Uniwersytet w Heidelbergu, gdzie Toller uczęszczał na jego wykłady prawa i administracji. Z profesorem Weberem student Toller stoczył polemikę dotyczącą stosunku do wojny. Weber uważał, że wojnę należy doprowadzić do zwycięskiego końca, Toller stanął na czele frakcji młodych opowiadających się za przerwaniem wojny w drodze rewolucji społecznej. Toller angażuje się bez reszty w tworzenie Kulturalno-Politycznego Związku Młodzieży w Niemczech i w tym celu przeprowadza ogólnoniemiecką, listowną akcję w celu uzyskania poparcia. 21 grudnia.

2017 roku wyjeżdża do Berlina, poznaje tam dziennikarza Kurta Eisnera a zarazem socjaldemokratycznego polityka i tam, na naukowo-politycznym spotkaniu wygłasza pierwszą swoją mowę. W styczniu 1918 roku wraca do Monachium, ale porzuca studia. Jego kariera polityka nabiera rozpędu, podczas zgromadzeniu studentów na uniwersytecie występuje jako mówca pacyfistyczny, odbywa pierwszy wieczór autorski, przemawia do tłumu zgromadzonego na Błoniach Teresy (Theresienwiese), bierze udział w strajku robotników zakładów amunicji. Po zakończeniu strajku zostaje aresztowany i kilka miesięcy przebywa w areszcie wojskowym, a w przerwach w szpitalu wojskowym, po czym zostaje odesłany do wojska. Służy w baterii rekonwalescentów w Neu-Ulm, na granicy z Wirtembergią. Latem 1918 roku poznaje anarchistycznego działacza, pacyfistę Gustawa Landauera. Tymczasem matka podejmuje desperackie, uwieńczone sukcesem starania by skierowano go na przymusowe badania w Psychiatrycznej Klinice Uniwersyteckiej w Monachium, wszystko po to by uchronić go przed najwyższym wyrokiem z oskarżenia o zdradę stanu. Sąd w Lipsku umarza postępowanie i we wrześniu zwolniony z wojska Ernst Toller jedzie do matki, która przeprowadziła się do Gorzowa, lecz nie zagrzewa tam miejsca, już 8 lub 9 listopada, dowiaduje się o przewrocie w Monachium i Berlinie, wyrusza do Monachium i oddaje się do dyspozycji Eisnera. Zostaje wiceprzewodniczącym Rady Więziennictwa Bawarskich Rad Robotniczych, Chłopskich i Żołnierskich i tym samym wchodzi w skład prowizorycznej Rady Narodowej Ludowego Państwa Bawarii.
Trzy miesiące później, 12 stycznia 1919 roku, wraz z Eisnerem ponosi klęskę w okręgu prawobrzeżnego Renu w wyborach do parlamentu krajowego w Bawarii. Na początku lutego jako delegat z Monachium jedzie do Berna na Kongres II Międzynarodówki Socjalistycznej. Po powrocie, 21 lutego, dowiaduje się o zamordowaniu Eisnera. W marcu zastępuje Niekischa w zarządzie bawarskiej USP. Z 6 na7 kwietnia Centralna Rada Rewolucyjna proklamuje w Monachium Bawarską Republikę Rad, Ernst Toller – przewodniczący Rady Centralnej, zostaje automatycznie najwyższym jej urzędnikiem, sygnatariuszem dekretów. 13 kwietnia, w wyniku zakończonego sukcesem puczu komunistów przeciwko niekomunistycznemu rządowi Republiki Rad, Toller zostaje pozbawiony funkcji i oddaje się do dyspozycji jako żołnierz. W wyniku plebiscytu zostaje komendantem Armii Czerwonej na odcinku frontu w okolicy Dachau. 17 kwietnia Dachau zostaje zdobyte, a 26 kwietnia Ernst Toller z powodów politycznych rezygnuje z funkcji komendanta. W ostatnich dniach kwietnia zapobiega prawnemu odwetowi na hrabim Arco-Valley’owi i przywódcy SPD Auerze – mordercach Eisnera i po egzekucjach w gimnazjum w Luipold uwalnia resztę więźniów. Po zajęciu Monachium przez Freikorps i oddziały rządowe, jest poszukiwany listem gończym, za jego ujęcie wyznaczono nagrodę – 10 tys. marek. 4 czerwca Ernst Toller zostaje aresztowany, jest oskarżony o zdradę stanu i staje przed doraźnym Sądem Krajowym nr 1 w Monachium. Grozi mu kara śmierci. Proces rozpoczął się w połowie czerwca, w obronie Tollera zeznania złożył profesor Weber oraz odczytano listy T. Manna, C. Hauptmanna, B. Bjornsona, M. Halbe i R. Rollanda. Wyrok jest minimalny ? 5 lat twierdzy. 24 września Toller zaczyna odbywać karę w więzieniu w twierdzy Eichstätt we Frankonii.

Tymczasem 30 września w teatrze Karl-Heinza Martina Die Tribüne w Berlinie ma miejsce jego debiut jako dramaturga, Przemianę, ze sławnym Fritzem Kortnerem w roli głównej, zagrano 115 razy; do 1924 roku wystawiono w Niemczech jeszcze 5 innych inscenizacji tej sztuki. W więzieniu powstają kolejne sztuki: Tłum i Człowiek, Zemsta wykpionego kochanka (burleska dla teatru lalek) i wiersze więzienne, a Przemiana ukazuje się drukiem

W 1920 ratyfikowany zostaje Traktat Wersalski w wyniku którego Szamocin wraca do Polski; miasto opuszcza część niemieckich mieszkańców; Tollerwie także już tu nie mieszkają. 3 lutego Tollera przenoszą do twierdzy Niederschönenfeld w okręgu Rain. W połączonych wyborach do landtagów i parlamentu niem. E.T. jest pierwszym rezerwowym na liście USP. 15 listopada miejski teatr Norymberdze wystawia dla związkowców aż 4 razy sztukę Tłum i Człowiek

W 1921 Toller kończy dramat Niszczyciele maszyn i w więzieniu zostaje zastępcą zamordowanego szefa frakcji USP K. Gareisa w bawarskim parlamencie lecz obowiązków pełnić oczywiście nie może, a na scenie berlińskiego Teatru Ludowego (Volksbühne) odbywa się premiera Przemiany i odbywa się kolejnych 70 przedstawień. Do 1924 roku ma miejsce 17 kolejnych inscenizacji w 8 krajach, w tym w 4 miastach ZSRR.

Niszczyciele maszyn mają premierę rok później na dużej scenie Schauspielhaus w Berlinie. Tym razem na premierze odbywa się demonstracja polityczna, a Alfred Kerr, najważniejszy berliński krytyk tamtych czasów pisze, że czegoś takiego żaden niemiecki teatr nigdy nie widział. Tego samego roku 6 sierpnia na święcie ludowym w Lipsku pokazano widowisko plenerowe Tollera: Obrazy z wielkiej rewolucji francuskiej. W roku 1922 wraz z rozwiązaniem USP kończy się kariera partyjna Tollera.

W maju 1923 roku odbywają się premiery Zemsty wykpionego kochanka w Lipsku (ok. 50 przedstawień) i w Jenie, a do 1932 r. powstaje 38 inscenizacji w 13 krajach. Dobiega końca praca nad komedią Wyzwolenie Wotana, a w styczniu w Dreźnie premiera Niemieckiego Hinkemanna wywołuje wrogie reakcje nacjonalistycznej prawicy, w lutym prawica atakuje Raimund-Theater w Wiedniu próbując nie dopuścić do rozpoczęcia zamkniętego przedstawienia, a w kwietniu trwa seria skandali w saksońskim Delizsch i w berlińskim Residenz-Theater, gdzie jednak odbywa się w sumie około 60 spektakli. Kolejne problemy, tzw. wojnę jaskółczą z zarządem twierdzy Niederschönenfeld wywołuje wydanie tomu Księga jaskółek. 15 lipca Toller zostaje zwolniony z twierdzy i natychmiast bezprawnie wydalony z Wolnego Państwa Bawarii, tzn. potajemnie odtransportowany na granicę z Turyngią. Osiedla się w Berlinie, gdzie otacza go fala sympatii ze strony robotników i kręgów lewicowo-liberalnych. W latach późniejszych nieustannie podróżuje z odczytami, przemówieniami i wykładami. Dopiero 18 lipca w Berlinie po raz pierwszy ogląda na scenie swoją sztukę – Hinkemanna, publiczność gotuje mu owację. 3 sierpnia na święcie związkowym w Lipsku ogląda Przemienienie. 16 listopada w Teatrze Bolszoj w Moskwie odbywa się premiera Wyzwolenia Wotana. W dziesięciu numerach pisma Weltbühne Toller publikuje kompromitujące Dokumenty bawarskiego wymiaru sprawiedliwości

Pod koniec stycznia 1925 roku Toller ogląda w Pradze premierę Wyzwolenia Wotana , a marcową wyprawę do Palestyny przerywa choroba W grudniu angielski PEN-Clubu zaprasza go do Londynu oraz ukazuje się drukiem Zemsta wykpionego kochanka.

23 lutego 1926 roku w Die Tribüne w Berlinie ma miejsce pierwsza na terenie Niemiec premiera Wyzwolenia Wotana, po czym następują kolejne podróże, do Francji i ZSRR, gdzie przystępuje do grupy Rewolucyjnych Pacyfistów skupionych wokół Ossietzky?ego i Tucholskiego i nawiązuje bliskie stosunki z Niemiecką Ligą Praw Człowieka.

Na początku 1927 wygłasza serię odczytów i uczestniczy w premierach swoich sztuk w Austrii, w lutym w Brukseli bierze udział w kongresie Ligi przeciw Wyzyskowi Kolonialnemu i zawiera znajomość z indyjskim politykiem PanditNehru, w marcu odbywa autorskie tournee po Danii i Norwegii, latem pracuje z Piscatorem nad Hopla, żyjemy!. Prapremiera Hopla, żyjemy! ma miejsce 1 września w Kammerspielen w Hamburgu, a 3 września premierą tej sztuki Piscator otwiera w Berlinie swój Teatr na Nollendorfplatz. To ta inscenizacja, z użyciem m.in. projekcji filmowej i wielopoziomowej sceny zapewniła dramatowi Tollera ważne miejsce w historii teatru; przedstawienie grano około 60 razy. W tym samym roku wychodzi kolejny tom obnażający praktyki więziennictwa w Niemczech – Wymiar sprawiedliwości. Przeżycia w której były więzień Toller zebrał relacje oskarżonych oraz fakty, m.in. statystykę kar dyscyplinarnych w Niederschönenfeld; zareagowali na nią m. in. Kurt Tucholski i Tomasz Mann.

W 1928 Toller wraz z pisarzem Hermannem Kestenem podróżuje po Włoszech i Afryce Płn., we wrześniu odbywa tournee autorskie po Szwecji i Norwegii, natomiast w listopadzie w Berlinie bierze udział w zakładaniu Międzynarodowego Komitetu Przyjaciół ZSRR.

2 lutego 1929 roku w Lessing-Theater w Berlinie ma miejsce premiera komedii Burżuj, zawsze będzie burżujem, którą na pdst. sztuki Moliera tworzył z Kestenem i Walterem Hasencleverem (nie zachowała się). W Gate Theatre w Londynie gości na premierze Hopla, żyjemy!, a w październiku i grudniu wygłasza 33 przemówienia, podczas morderczej trasy po USA i Meksyku.

Światowa kariera Tollera trwa nadal, w 1930 roku wraz z Tomaszem Mannem ą w Warszawie na Kongresie PEN. 31 sierpnia w Schliffbauerdamm w Berlinie jest na premierze Ognia z kotłów, we wrześniu, na Kongresie Światowej Ligi na Rzecz Reformy Seksualnej w Wiedniu wygłasza referat pt. Uwięzienie i seksualność, 4 grudnia przystępuje do Rezolucji Międzynarodowego Komitetu Obrony Związku Radzieckiego, rok kończy premiera Cudu w Ameryce (napisanego z H. Kestenem) w Teatrze Narodowym w Mannheim

Kolejny Kongres PEN odbywa się w 1932 roku w Budapeszcie, w dyskusji o faszyźmie Toller atakuje włoskiego futurystę Filippo Tommaso Marinettiego. Tego roku 31 października w Raimund-Theater w Wiedniu ma miejsce premiera Ślepej boginii.

W 1933 roku gdy w Niemczech jego książki płoną na stosach Toller przebywa w Szwajcarii, jego nazwisko znajduje się na liście wrogów narodu Goebelsa, po nieudanej próbie aresztowania skonfiskowane zostają jego dobra osobiste, tymczasem przewodniczący międzynarodowego PEN-Clubu, Herbert George Wells, zaprasza go na kongres w Dubrowniku, daje to okazję do wygłoszenia oskarżycielskiej mowy pod adresem sekcji niemieckiej, a wystąpienie to wyznacza polityczny kierunek organizacji, opozycyjny wobec hitleryzmowi. Latem Toller odbywa cykl spotkań autorskich w Jugosławii, we wrześniu przed komitetem Izby Gmin wygłasza mowę na temat podpalenia Reichstagu. Jego autobiografię zatytułowaną Młodość w Niemczech wydaje amsterdamskie wydawnictwo Querido. 23 sierpnia naziści pozbawiają Tollera obywatelstwa, a on jako urodzony w Szamocinie czyni starania o obywatelstwo polskie, sprawa przeciąga się bo minister Beck obawia się pogorszenia stosunków z ambasadorem Moltkem; polskie obywatelstwo Toller otrzymuje już po śmierci.

W 1934 roku Toller dużo podróżuje, wygłasza mowy, spotyka się z działaczami i na międzynarodowych forach apeluje do jednoczenia się w celu stawienia oporu narastającemu faszyzmowi. Z Kestenem pracuje nad edycją Listów z więzienia, późnym latem jedzie do Leningradu na I Kongres Radzieckiego Związku Pisarzy, gdzie wygłasza referat Dzieło dramatopisarza. Przeprowadza się z Zurychu do Londynu; ukazuję się trzy jego książki; publikuje artykuły w pismach: Observer, Manchester Guardian , New Statesman, Time&Tide, Spectator i zakłada niemiecki PEN-Club na emigracji, z siedzibą w Londynie. Poznaje też przyszłą żonę, siedemnastoletnią Christiane, córkę prof. historii sztuki Otto Grautoffa. W 1935 – ukazują się Listy z więzienia i powstaje Mała Frida.W marcu nazistowski agent próbuje uprowadzić Tollera, a w maju, w Londynie, zawiera związek małżeński z Christiane Grautoff. W czerwcu w Paryżu, bierze udział w I Międzynarodowym Kongresie Pisarzy w Obronie Kultury.

W lutym 1936 roku wraz z przyjaciółmi usiłuje niestety bez powodzenia założyć Komitet na Rzecz utworzenia Niemieckiego Frontu Narodowego. W marcu i kwietniu podróżuje z żoną po Półwyspie Iberyjskim, zaś 11 czerwca w Gate Theatre odbywa się premiera komedii pacyfistycznej Nigdy więcej pokoju! z jego żoną w głównej roli kobiecej. 19 czerwca Toller wygłasza mowę inauguracyjną pt. Słowo na londyńskim Kongresie PEN-Clubu. W 1936 roku Toller podejmuje współpracę z Metro-Goldwyn-Mayer w roli scenarzysty, gdyż kino, jako medium opiniotwórcze, wydaje mu się być idealnym miejscem do artykułowania pacyfistycznych idei. W kalifornijskiej Santa Monica pracuje nad scenariuszami, kończy scenariusz Lola Montez i pracę nad Hangman Also Die jednak ilość interwencji cenzorskich jakie uwzględniono w tym scenariuszu sprawia, że Toller nie poczuwa się do jego autorstwa. Od października do lutego 1937 r. podróżuje po USA i Kanadzie odbywając około 50 wystąpień, w nich ostrzega przed nadciągającym kataklizmem i wzywa międzynarodową społeczność do stawienia oporu faszyzmowi. Następnie odbywa pięciotygodniową podróż po Meksyku, przechodzi ciężki kryzys psychiczny o charakterze maniakalno-depresyjnym.

W lutym 1938 wraca do Nowego Jorku i przebywa pod opieką psychiatryczną. Jego choroba i niestałość Christiane stają się powodem rozpadu małżeństwa, ciągle jeszcze pracuje, rozpoczyna tragedię martyrologiczną Pastor Hall, która szybko doczekała się ekranizacji, niestety już po jego śmierci, przemawia też na Kongresie PEN-Clubu w Paryżu. Nie ustaje w agitacji przeciw faszyzmowi: organizuje akcję pomocy materialnej dla hiszpańskiej opozycji wobec rządów gen. Franko. Pod koniec lipca i w sierpniu przebywa w Barcelonie i na froncie katalońskim, gdzie przemawia do Brygad Międzynarodowych. Leci do oblężonego Madrytu i 26 sierpnia, za pośrednictwem Radia Madryt, kieruje do prezydenta Roosevelta apel o pomoc dla narodu hiszpańskiego. Od września do grudnia pochłania go organizacja ogólnoświatowej akcji pomocy dla głodującej Hiszpanii, niezmordowanie propaguje swój projekt humanitarny, przemawia przed rządami i kościołami we Francji, Anglii, krajach skandynawskich i USA.

Coraz bardziej zapada na zdrowiu, w 1939 roku notorycznie już cierpi na bezsenność i przy znacznym osłabieniu sił intelektualnych ciągle pracuje nad Pastorem Hallem sztuką, której kanwą była antyhitlerowska działalność protestanckiego pastora Martina Niemölera. Pod koniec marca sukces militarny generała Franko niweczy jego akcję pomocy dla Hiszpanii. W Europie umacnia się faszyzm, dociera do niego wiadomość o uwięzieniu rodzeństwa. W maju, podczas Kongresu PEN w Nowym Jorku Toller ostatni raz przestrzega i apeluje do demokracji międzynarodowej o zdecydowaną reakcję na panoszący się faszyzm, pisarzy podejmuje w Białym Domu prezydent Roosevelt. 22 maja w pokoju hotelu Myflower przy Central Park Ernst Toller popełnia samobójstwo.

27 maja w Kaplicy Cmentarnej Cambell na Manhattanie odbyły się uroczystości pogrzebowe z udziałem niemal 500 gości; mowy wygłosili noblista Sinclar Lewis, ostatni prezydent Republiki Hiszpańskiej dr Juan Negrin i Oskar Maria Graf. Klaus Mann odczytał list swojego ojca Tomasza. Uroczystości pogrzebowe odbyły się także w Hollywood i w Londynie; 28 maja w krematorium Ferncliff w Ardsley spopielono zwłoki Tollera. Przez dwa i pół roku nikt nie zgłosił się po odbiór urny, co odkryła bratanica Tollera dr Else Toller. Jej starania sprawiły, że na Ferncliff Cementary and Mausoleum [Hartsdale, Westchester County New York, USA] pojawiła się tablica pamiątkowa z prostą inskrypcją. Na stronie internetowej nowojorskiego cmentarza i my możemy zapalić mu symboliczny znicz.

Zredagowała Wiesława Szczygieł na podstawie książki Toller!Toller!, wydanej przez Stacje Szamocin.

Ernst Toller (1893-1939) – ekspresjonistyczny dramaturg i poeta, uto­pi­jny zwolennik rewolucji socjalnej bez przelewu krwi, polityk-idea­lis­ta, dwudziestopięcioletni ekspert rewolucyjny, członek rządu pro­kla­mo­wa­nej w 1919 r. efemerycznej Socjalistycznej Republiki Ba­wa­rii. Ge­nial­ny mówca, odważny żołnierz, więzień stanu i uchodźca po­li­tycz­ny, pacyfista i niezłomny antyfaszysta, mężczyzna obdarzony niezwykłym urokiem osobistym. Biografię Tollera z wyjątkiem jej tragicznego zakończenia – czyta się jak fascynującą, przygodową powieść. Jej fragment stał się tematem sztuki Tankreda Dorsta, wystawionej w 1968 r. w Stuttgarcie. Prócz kilku faktów z prywatnego życia, życiorys Tollera jest reprezentatywny dla doświadczeń współczesnej mu generacji artystów i intelektualistów, doświadczonych przez wojnę na­ro­do­wych socjalistów, wygnańców skazanych na życie na obczyźnie. Ernst Toller, w Polsce niemal nieznany, w Europie był już za swego życia uznanym i sławnym poetą i dramaturgiem, jego wyrażające społeczny protest sztuki, które zapewniły mu poczesne miejsce w historii literatury niemieckiej, są analizowane na seminariach uniwersyteckich całego świata. Zaliczony został do grona najważniejszych przedstawicieli niemieckiego ekspresjonizmu. Jego sztuki przetłumaczono na 27 języków, grane były na scenach całego świata. W latach dwudziestych był jednym z najsławniejszych żyjących dramaturgów Niemiec. Są ulice noszące jego nazwisko i towarzystwa jego imienia. W 1978 r. Hanser Verlag wydał jego dzieła zebrane. Nieprzerwanie trwa akademicki dyskurs o spuściźnie, którą pozostawił, a etyczne i polityczne przesłania jego dramatów nie tracą na aktualności.

---

Tłumaczenia dzieł Ernsta Tollera z niemieckiego na język polski zrealizowane w ramach projektu STACJI SZAMOCIN,
Ernst Toller – poszukiwanie tożsamości,
sfinansowane przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej w 2003 r.

1. Autobiografia Ernsta Tollera Moje życie w Niemczech (tł. Eugeniusz Wachowiak).
2. Książka Wolfganga Rothe Toller (tł. Jakub Kazecki).
3. Sztuka Ernsta Tollera Człowiek-Masa (tł. Małgorzata Leyko).
4. Sztuka Ernsta Tollera Kaleki (tł. Eugeniusz Wachowiak).
5. Sztuka Ernsta Tollera Przemiana (tł. Anna Maniecki).

Ponadto posiadamy tłumaczenie z niemieckiego rozdziału Kindheit; z autobiografii Ernsta Tollera Moje życie w Niemczech (tł. Krystyna Zarzecka).